मराठी व्याकरण : श्ब्दांच्या जाती आणि त्यांचे प्रकार, नाम, सर्वनाम, विशेषण

अलंकार आणि अलंकाराचे प्रकार

या पोस्टमध्ये आपण मराठी व्याकरण मधील एक महत्त्वाचा भाग म्हणजेच अलंकार, याविषयी जाणून घेणार आहोत. नेमके अलंकार काय असते? अलंकाराचे किती प्रकार आहेत? आणि अलंकार कशा प्रकारे आपल्याला उपयोगी पडू शकते ही सर्व माहिती जाणून घेऊया.

अलंकार विषय समजून घेण्याआधी तुम्हाला उपमेय आणि उपमान यामध्ये फरक काय आहे? हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. त्याची तुलना केली जाते ती एखादी गोष्ट किंवा वस्तू म्हणजे उपमेय आणि त्याच्याशी तुलना केली जाते ती एक वस्तू किंवा गोष्ट म्हणजे उपमान, असे होय. जर उदाहरणावरून समजून घ्यायचं म्हटलं तर " हा आंबा  चिकू सारखा गोड आहे". या वाक्यामध्ये आंब्याची तुलना चिकू सोबत केली आहे. वरील वाक्यांमध्ये उपमेय हे आंबा आहे आणि उपमान हे चिकू आहे.

अलंकार म्हणजे काय?

अलंकार या शब्दशः अर्थ आहे दागिना. दागिने मुळे माणसाच्या सौंदर्य खुलून बहरून दिसते त्याच पद्धतीने भाषेचे आहे सौंदर्य सुद्धा अलंकार मुळे चांगले दिसते आणि अलंकार मुळेच भाषेचे सौंदर्य वाढते.

अलंकाराचे मुख्यतः दोन प्रकार पडतात ते म्हणजे शब्दालंकार आणि अर्थालंकार. चला तर जाणून घेऊ शब्दालंकार आणि अर्थालंकार म्हणजे काय..

शब्दालंकार म्हणजे काय?

तर शब्दांमुळे जेव्हा भाषेचे सौंदर्य वाढते तेव्हा त्यांना शब्दालंकार म्हणतात. शब्दालंकार कोणते आहेत? यमक, अनुप्रास, श्लेष हे शब्दालंकार आहेत.

अनुप्रास = जेव्हा वाक्यात तेच तेच शब्द म्हणजेच अक्षर किंवा वर्ण परत परत येत असेल त्यास अनुप्रास अलंकार असे म्हणतात.  

उदा: "चिन्मय म्हणतो चिंटूला चंद्र किती चिंतामुक्त चमकतोय अंधारात". 

यावाक्य मध्ये च या शब्दाचा खूप वेळा वापर केला गेला आहे. त्यामुळे या वाक्याला सौंदर्य आले आहे.

यमक = एखाद्या कवितेचे शेवटचे अक्षर किंवा शब्द जो येतो आहे आणि तोच दुसऱ्या ओळीच्या शेवटी येतो किंवा  तिसऱ्या ओळीच्या शेवटी येत असे तर आपण ओळखायचं की तो यमक अलंकार आहे.

मराठी व्याकरण: काळ म्हणजे काय?

अर्थालंकार म्हणजे काय?

अर्थामुळे जेव्हा भाषेचे सौंदर्य वाढते तेव्हा त्याला अर्थालंकार म्हणतात. अर्थालंकार कोणते आहेत? उपमा, उत्प्रेक्षा, रुपक, अनन्वय, अपन्हुती, अर्थतरन्यास, व्यतिरेक, अतिशयोक्ती, स्वभावोक्ती, चेतनागुणोक्ती, दृष्टांत इत्यादी अनेक अर्थालंकार आहेत.